Podstawowe zasady likwidacji szkód

Opracowano: październik 2000

Zasady likwidacji szkód majątkowych

Sebastian Sobolewski

Postępowanie likwidacyjne

Zakład ubezpieczeń, po przyjęciu zgłoszenia szkody przeprowadza tzw. postępowanie likwidacyjne szkody, które ma na celu potwierdzenie odpowiedzialności ubezpieczeniowej zakładu w danej szkodzie oraz wysokość należnego odszkodowania. W tym celu ma prawo żądać od poszkodowanego (ubezpieczonego) dodatkowych wyjaśnień, złożenia dokumentów itp. Odmowa spełnienia takich uzasadnionych żądań może skutkować w skrajnych przypadkach ograniczeniem lub nawet odmową wypłaty odszkodowania.

Postępowanie po zaistnieniu szkody

Po zaistnieniu szkody należy użyć wszelkich możliwych środków do zminimalizowania jej skutków, nie dopuścić do jej powiększenia. Jeżeli zachodzi potrzeba, należy wezwać Policję (w każdym przypadku, gdy jest podejrzenie popełnienia przestępstwa), pogotowie ratunkowe, czy straż pożarną, udzielić pierwszej pomocy ewentualnym ofiarom (wypadki komunikacyjne).

W przypadku kolizji (wypadku) drogowej, obowiązkowo należy uzyskać od innych uczestników podstawowe dane personalne oraz dane dotyczące zawartych przez nich ubezpieczeń OC (nr polisy, zakład ubezpieczeń) - warto przy tym zwrócić uwagę na ważność polis. Unikniemy wtedy komplikacji przy zgłoszeniu szkody w zakładzie ubezpieczeń sprawcy. Nadmienić należy w tym miejscu, że niektóre jednostki Policji, powołując się na ustawę o ochronie danych osobowych, odmawiają poszkodowanym udzielania informacji o danych personalnych sprawcy, twierdząc, że odpowiednie dane zostaną udostępnione firmie ubezpieczeniowej (ciekawe, czym różni się prawna sytuacja poszkodowanego od sytuacji zakładu ubezpieczeń).

Sposób postępowania i zachowanie poszkodowanego w trakcie zdarzenia powodującego szkodę i po jej zaistnieniu ma ogromne znaczenie, ponieważ ogólne warunki ubezpieczenia (OWU) bardzo często zobowiązują ubezpieczającego do określonego postępowania, sankcjonując naruszenia tych obowiązków ograniczeniem lub odmową wypłaty odszkodowania.

Termin zgłoszenia szkody

Bardzo ważnym elementem jest zachowanie terminu zgłoszenia szkody do ubezpieczyciela. Określony jest on w OWU i uchybienie mu bez uzasadnionej przyczyny może mieć przykre konsekwencje dla poszkodowanego.

Udowodnienie szkody

Zgłaszając roszczenie odszkodowawcze należy przedstawić wszelkie posiadane dowody dotyczące okoliczności powstania i wysokości szkody. Trzeba mieć świadomość, że każdy fakt podany przy zgłoszeniu szkody, wysokośc roszczenia muszą być odpowiednio udowodnione i udokumentowane przez poszkodowanego. Zasadę tę wprowadza art. 6 kodeksu cywilnego ("ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne").

W przypadku ubezpieczenia mienia, dobrym zwyczajem jest przechowywanie w bezpiecznym miejscu dokumentów dotyczących ubezpieczonych przedmiotów, urządzeń itp. (faktury, karty gwarancyjne, inne dokumenty zakupu). W przypadku szkody, np. pożaru, konieczne jest wykazanie i udokumentowanie, jakie przedmioty uległy zniszczeniu - ich rodzaj, typ, wartość.

Termin wypłaty odszkodowania

Ubezpieczyciel, przeprowadzając postępowanie likwidacyjne, ma określony termin do jego zakończenia i wypłaty odszkodowania. Jest on zawsze podany w OWU i najczęściej bazuje na terminie określonym w kodeksie cywilnym (art.817): odszkodowanie powinno być wypłacone w ciągu 30 dni od daty zgłoszenia szkody; jednak, jeżeli ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub wysokości świadczenia w tym terminie nie byłoby możliwe, to wypłata powinna nastąpić w ciągu 14 dni od wyjaśnienia tych okoliczności. Nie mniej jednak, bezsporna część odszkodowania musi być wypłacona w ciągu 30 dni od chwili zgłoszenia roszczenia. Zwracam tutaj uwagę, że poszkodowany, który nie wypełni ciążących na nim obowiązków, wynikających m.in. z OWU - złożenie rachunku strat, kwotowe określenie wysokości roszczeń - nie może powoływać się na zwłokę ubezpieczyciela.

Niezgodna z przedstawionymi wyżej przepisami jest, częsta praktyka zakładów ubezpieczeń, które niepotrzebnie oczekują na zakończenie postępowania karnego prowadzonego w związku ze zdarzeniem, w wyniku którego powstała szkoda. Ubezpieczyciel ma obowiązek przeprowadzenia we własnym zakresie postępowania likwidacyjnego i wyjaśnienia wszystkich okoliczności, które są mu niezbędne do przyjęcia odpowiedzialności za szkodę.

Uczestnictwo w postępowaniu likwidacyjnym

Na każdym etapie postępowania likwidacyjnego, poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy i dokonywania odpisów.

W przypadku, gdy poszkodowany nie zgadza się z wyceną szkody lub innym merytorycznym rozstrzygnięciem dokonanym przez ubezpieczyciela, może powołać kontropinię rzeczoznawcy. Jednak robi to na własne ryzyko i koszt, ponieważ zakład ubezpieczeń może, lecz nie musi takiej opinii uwzględnić. Jeżeli sprawy przybrały taki obrót, że jedynym wyjściem pozostaje skierowanie roszczeń na drogę sądową, należy mieć na uwadze, że sąd powoła biegłego do sporządzenia nowej opinii, traktując wcześniejsze ekspertyzy wywoływane w trakcie likwidacji szkody jako prywatne i nie zasługujące na uwzględnienie w postępowaniu dowodowym.

Sposób naprawienia szkody

Poszkodowany, w granicach określonych w OWU i przepisach kodeksu cywilnego (art. 363) ma prawo wyboru sposobu naprawienia szkody. Zazwyczaj, możliwe jest rozliczenie szkody kosztorysowe przez zakład ubezpieczeń lub likwidacja szkody poprzez przedstawienie rachunków (faktur) za naprawę uszkodzonego przedmiotu.

Rozpętana ostatnio w mediach burza wokół rozliczania szkód komunikacyjnych przez PZU i Wartę świadczy o braku znajomości podstawowych zasad likwidacji przez dziennikarzy. Zalecany i sugerowany przez ubezpieczycieli sposób naprawienia szkody poprzez wypłatę odszkodowania na podstawie kosztorysu sporządzonego w systemie Eurotax lub Audatex był stosowany od dawna, a nowe zasady polegają głównie na wypowiedzeniu umów o bezgotówkowym rozliczaniu napraw z warsztatami.

Zaznaczam, że zakład ubezpieczeń nie może zmusić poszkodowanego do wyboru takiego właśnie sposobu likwidacji szkody. Nawet, jeżeli, po odebraniu odszkodowania wyliczonego w powyższy sposób okaże się, że koszt naprawy jest od niego wyższy, ubezpieczyciel, po okazaniu rachunków dokumentujących naprawę, ma obowiązek dokonać dopłaty.

W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę, że podatnicy podatku VAT, którzy rozliczają szkodę na podstawie faktur, otrzymają (zgodnie z aktualnym orzecznictwem sądów) odszkodowanie w wartości netto.

Suma ubezpieczenia

Górną granicą odpowiedzialności ubezpieczyciela jest, określona w polisie, suma ubezpieczenia. Częstym nieporozumieniem, powodowanym nieznajomością przepisów prawa, jest utożsamianie przez poszkodowanego sumy ubezpieczenia z obligatoryjną wysokością odszkodowania. Zgodnie z polskim prawem odszkodowanie nie może być wyższe od poniesionej szkody - tak więc nie może przekraczać wartości przedmiotu szkody w dniu likwidacji szkody. Trzeba mieć to na uwadze przy zawieraniu umowy, kiedy ustala się sumę ubezpieczenia.

Wypłata odszkodowania

Jak już wspomniałem, zakład ubezpieczeń ma obowiązek w określonym terminie zakończyć postępowanie likwidacyjne i wypłacić odszkodowanie. Stanowisko ubezpieczyciela powinno zostać wydane na piśmie i zawierać pouczenie o ewentualnej drodze odwoławczej. Jeżeli poszkodowany nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w tej decyzji, powinien (choć nie jest to obowiązek), przed skierowaniem roszczenia na drogę postępowania sądowego, skorzystać z możliwości odwołania się do jednostki nadrzędnej.

Podsumowanie

Bardzo ważne jest zaznajomienie się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia i zapamiętanie podstawowych obowiązków ciążących na ubezpieczającym. Ta wiedza może zaowocować pozytywnym i pozbawionym przykrych niespodzianek zakończeniu likwidacji szkody.

Sebastian Sobolewski