Analiza zagrożeń ogniowych i ich asekuracja

Przez ryzyko rozumiemy niepewność, co do uzyskania zamierzonych efektów lub stanów. Ochroną organizacji przed ryzykiem czystym - ryzykiem, na którego powstanie i przebieg nie ma ona wpływu - zajmuje się zarządzanie ryzykiem.

W tym artykule postaram się przedstawić wycinek prac wpisanych w zarządzaniem ryzykiem, które w praktyce dotyczą każdego podmiotu gospodarczego. Będzie to identyfikacja i ocena zagrożeń wynikłych z możliwości zajścia zdarzeń losowych wywołanych działaniem sił przyrody, szkic możliwych metod zmniejszenia ryzyka oraz jego asekuracji.

Zdarzenia losowe

Wielkość ryzyka

1. Szkody majątkowe
2. Szkody związane z utratą zysku
3. Szkody związane z OC
4. Szkody na pracownikach

Możliwości zapobiegania ryzyku

Możliwosci ochrony przed ryzykiem

Podsumowanie

Przyjmijmy, że organizacja posiada budynek, gdzie prowadzi swoją działalność gospodarczą. Budynek ten - oraz jego wyposażenie w postaci mebli, sprzętu biurowego, maszyn itp. - narażony jest na szereg zdarzeń losowych będących efektem działania sił przyrody. Sama możliwość wystąpienia wypadku jest praktycznie niezależna ani od rodzaju prowadzonej działalności, ani od zgromadzonego sprzętu, czy maszyn. Do interesujących nas zdarzeń możemy zaliczyć: ogień, uderzenie pioruna, wybuch, powódź, zalanie, huragan, deszcz nawalny, zaleganie śniegu lub lodu, trzęsienie, zapadanie lub osuwanie się ziemi itd.

Zdarzenia losowe

Takie zdarzenia losowe (nazywane często - od rodzaju ryzyka podstawowego oraz chroniącego przed nimi ubezpieczenia - ryzykami ogniowymi) są jednym z podstawowych zagrożeń dla organizacji. Ich waga opiera się na dwu przesłankach:

1. niemożliwe jest w praktyce wyeliminowanie takich zdarzeń losowych w stopniu pozwalającym na ich nieuwzględnianie w długookresowym rachunku ekonomicznym,
2. skutki takich zdarzeń losowych są często katastrofalne tj. obejmują całą dotkniętą zdarzeniem lokalizację.

Pierwsza przesłanka oznacza, że konieczne jest pełne zatrzymanie ryzyka w organizacji lub jego pełen transfer (ewentualnie połączenie tych metod). Druga sprawia, że w praktyce jedyną skuteczną metodą okazuje się transfer ryzyka - najczęściej - poprzez ubezpieczenie. Jest tak ponieważ tylko bardzo duże organizmy mogą sobie pozwolić na bezkarne zatrzymanie u siebie wszystkich ryzyk ogniowych.

Pociągają one bowiem za sobą zwykle szereg - często trudnych nawet do przewidzenia - następstw, których koszty często mogą przekraczać wielkość bezpośredniej straty majątkowej. Mogą to być:

1. utrata zysku w czasie, kiedy skutki szkody uniemożliwiały prowadzenie normalnej działalności,
2. koszty odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane wypadkiem,
3. koszty związane z czasową niezdolnością do pracy lub śmiercią pracowników.

Skuteczność dobrego, kompleksowego ubezpieczenia jako metody transferu ryzyka polega więc w tym wypadku na przejęciu ryzyka pojedynczej dużej szkody - niemożliwej do umiejscowienia w czasie w sensie realizacji - a także jej konsekwencji przez towarzystwo ubezpieczeniowe. Z drugiej strony ubezpieczenie - poza oddaniem ryzyka - jest jednoczesnym przyjęciem na siebie obowiązku corocznego pokrywania składki ubezpieczeniowej.

Jak widać - zamieniamy w ten sposób ogromne i niemożliwe do przewidzenia w czasie wydatki na małe i proste do przewidzenia w budżecie płatności. Zyski z takiej operacji pokazuje rysunek 1 oraz rysunek 2. Jak widać koszty ubezpieczenia zmniejszają nieznacznie dynamikę wzrostu firmy - wartość firmy na Rysunku 2 rośnie troszkę wolniej niż na Rysunku 1, ale za to uodporniają ją na szkody losowe. Ubezpieczenia stanowią więc swego rodzaju szczepionkę.

Rysunek 1 Wartość firmy w chwili zajścia szkody losowej przy braku ubezpieczenia

Rysunek 2 Wartość firmy w chwili zajścia szkody losowej przy dobrym ubezpieczeniu

Wielkość ryzyka

Pierwszym etapem prac związanych z ryzykiem jest jego dokładna ocena. Zdarzenia losowe mogą spowodować wiele rodzajów szkód. Omówię je po kolei.

Szkody majątkowe

W wypadku zdarzeń losowych wynikłych z działań sił przyrody stosunkowo łatwo jest ustalić - w konkretnym przypadku - maksymalną wielkość straty majątkowej mogącej być efektem pojedynczego zdarzenia.

Dla budynków i budowli będzie to wartość tych budynków i budowli (jeżeli nie są własnością organizacji - to tylko ewentualnie wartość tzw. nakładów inwestycyjnych) wraz z wartością ich wyposażenia, zgromadzonych tam środków obrotowych oraz środków pieniężnych. Standardowo powiększona się tę wartość ewentualnie o koszty akcji ratowniczej. Każda organizacja jest w stanie bez większych problemów wielkość takiego ryzyka obliczyć.

Zwrócić należy przy tym uwagę na fakt, że potencjalna wielkość szkody (straty majątkowej) - liczonej wg aktualnej wartości budynku lub budowli - jest z reguły niższa od rzeczywistych kosztów odtworzenia majątku do stanu sprzed wystąpienia szkody, ponieważ koszty odbudowy lub budowy na nowo są z reguły wyższe niż bieżąca wartość budynku (szczególnie jeśli uwzględniamy w kalkulacjach jego wartość księgową, co w Polsce jest raczej regułą niż wyjątkiem).

Szkody związane z utratą zysku

Jednak efektem zdarzenia losowego jest najczęściej nie tylko strata materialna. Zwykle konsekwencją jest przerwanie lub znaczne utrudnienie pracy. Powoduje to straty pośrednie zależne od szybkości z jaką możliwe jest przywrócenie normalnej pracy organizacji.

W najgorszym wypadku - np. przy całkowitym niemal spłonięciu budynku - okres ten może być bardzo długi. Często chodzi tu o okresu powyżej roku. Może spowodować to utratę spodziewanych zysków w całym tym czasie, co - szczególnie dla młodych firm - może być bardzo niebezpieczne. Tego typu pośrednie koszty zdarzeń losowych są też bardzo trudne do oszacowania.

Alternatywne rozwiązanie (w wypadku całkowitego niemal zniszczenia placówki) - oparte na wynajęciu pomieszczeń - jest kosztowne (konieczność prowadzenia prac remontowych oraz opłacania czynszu w nowej lokalizacji), a dodatkowo nie jest zwykle dostępne natychmiast ze względu na konieczność dostosowania nowych pomieszczeń do specyfiki działalności organizacji.

Szkody związane z odpowiedzialnością cywilną

Kolejnym efektem zdarzenia losowego powiększającym jego koszty ponad wartość posiadanego majątku są straty będące wynikiem roszczeń Klientów, którzy ucierpieli bezpośrednio w wyniku tego zdarzenia lub którzy nie mogli być obsłużeni albo zostali źle obsłużeni w związku z tym zdarzeniem.

W pierwszym wypadku mogą być to szkody na mieniu lub osobie wyrządzone w trakcie zdarzenia losowego lub akcji ratowniczej (np. poparzenia, zniszczenie stojącego przed budynkiem samochodu itp.). W drugim wypadku mogą to być szkody związane z niezrealizowaniem lub złym (np. opóźnionym) zrealizowaniem zawartych już kontraktów.

W Polsce odpowiedzialność cywilna jest jeszcze kategorią - w stosunku do możliwych roszczeń z tego zakresu - nieznaną. Wynika to częściowo ze słabej świadomości własnych praw tak u osób fizycznych, jak i prawnych, ale przede wszystkim ze małej wydolności naszego systemu sądowniczego.

Trudno jest więc ocenić dokładnie wielkość ryzyka w tym zakresie.

Wzrastająca wielkość roszczeń deliktowych (związanych z posiadanym majątkiem) jest jeszcze bardzo daleka od standardów zachodnich. Można jednak wskazać co najmniej kilka toczących się obecnie spraw o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności cywilnej deliktowej na poziomie 50-100 tys. PLN. Z pewnością nie jest to górna granica takich roszczeń. Należy raczej przyjąć, że jest to minimalna wielkość tego ryzyka.

Realna wysokość asekuracji powinna oscylować w granicach kilku milionów nowych złotych. Ocena ta wynika z analizy spotykanych sum ubezpieczenia na życie pojedynczych osób fizycznych, a są one dobrym wyznacznikiem możliwych roszczeń w przypadku spowodowania śmierci lub znacznego kalectwa. Przy ocenie szkód deliktowych należy wziąć też pod uwagę, że w praktyce nawet w pomieszczeniach, gdzie normalnie nie przebywają osoby trzecie, w chwili wystąpienia szkody możemy mieć do czynienia ze szczególnymi okolicznościami i może dojść do kumulacji kilku szkód na osobie i mieniu.

W zakresie odpowiedzialności kontraktowej maksymalną wielkość pojedynczej szkody wyznacza się - wg standardów zachodnich - poprzez analizę wartości największych kontraktów. Kwoty te są z reguły bardzo wysokie. Analizuje się również możliwość kumulacji kilku dużych lub wielkiej ilości małych szkód (powstałych np. w wyniku przerwania z dowolnej przyczyny pracy w dłuższym okresie czasu).

Szkody na pracownikach

Zdarzenia losowe mogą dotykać nie tylko Klientów. Równie dotkliwe konsekwencje dla organizacji mogą mieć obrażenia doznane przez własnych pracowników, a szczególnie przez kadrę zarządzającą. Pomijając już koszty ewentualnych odszkodowań utrata doświadczonego pracownika, specjalisty, czołowego managera - nawet na pewien czas - może grozić organizacji poważnymi konsekwencjami.

Możliwości zapobiegania ryzyku

Istota zdarzeń losowych stanowi o trudności w ich zapobieganiu. Praktyka pokazuje wręcz, że pełne zabezpieczenie się przed występowaniem zdarzeń losowych nie jest możliwe.

Należy wymienić jednak kilka sposobów ograniczenia prawdopodobieństwa wystąpienia takich zdarzeń:

• zakaz palenia we wszystkich budynkach,
• zakaz wnoszenia na teren budynku materiałów wybuchowych, butli gazowych, materiałów łatwopalnych (chyba, że wynika to ze stosowanej technologii),
• rezygnacja z instalacji gazowej,

a także rząd działań mających na celu ograniczenie zasięgu lub skutków zdarzeń losowych:

• taka konstrukcja budynków, że przenoszenie się ognia jest trudniejsze,
• użycie niepalnych materiałów przy wykończeniu / dostosowywaniu budynków,
• organizacja ewentualnego dojazdu straży pożarnej (drożność drogi dojazdowej),
• stała kontrola urządzeń przeciwpożarowych,
• stała kontrola instalacji: elektrycznej, gazowej, wodnej w budynkach,
• okresowe szkolenia pracowników - nauka sposobu zachowania się w momencie zajścia zdarzenia losowego,
• stosowanie procedur umożliwiających szybkie przejęcie prac poszczególnych pracowników przez innych,
• stosowanie procedur umożliwiających szybkie przejęcie prac danej lokalizacji przez inną placówkę (jeżeli organizacja ma wiele oddziałów),
• ograniczenie strefy parkowania wokół budynku.

Rodzaj oraz skuteczność wymienionych wyżej działań będzie zależna od specyfiki prowadzonej działalności, kultury organizacji, konkretnego budynku i lokalizacji oraz wielu innych czynników.

Możliwości ochrony przed ryzykiem

Podstawową metodą ochrony przed ryzykiem związanym ze zdarzeniami losowymi są - jak wskazano powyżej - ubezpieczenia. Szkicowy zakres ubezpieczeń pokrywających ryzyka w budynkach i budowlach oraz ich wyposażeniu związane ze zdarzeniami losowymi wywołanymi działaniem sił przyrody powinien wyglądać następująco:

1. ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych budynków, wyposażenia, środków obrotowych oraz wartości pieniężnych,
2. rozszerzenie ubezpieczeń od ognia i innych zdarzeń losowych o ryzyko utraty zysku,
3. ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej deliktowej,
4. ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej kontraktowej,
5. ubezpieczenie pracowników.

Kluczowym problemem przy aranżacji programu ubezpieczeniowego jest - jak wynika z doświadczeń - odpowiednie określenie sum ubezpieczenia. Powinno ono wyglądać następująco:

1. Suma ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych budynków oraz wyposażenia powinna odpowiadać rzeczywistej wartości mienia, a dla środków obrotowych i gotówki - maksymalnej ich wartość w okresie podlegającym ochronie. W praktyce można przyjąć do wyznaczenia sumy ubezpieczenia wartość księgową mienia jednak w wielu wypadkach może prowadzić to do niedoubezpieczenia (zwłaszcza budynków).

Przy ustalaniu sumy ubezpieczenia wyposażenia należy zwrócić też uwagę na ewentualne inne ubezpieczenia, które mogą wyłączyć pewien rodzaj mienia z ubezpieczenia ogniowego ograniczając tym samym konieczną wysokość sumy ubezpieczenia. Przykładem może tutaj być specjalistyczne ubezpieczenie sprzętu elektronicznego, które powoduje, że nie należy objętego nim sprzętu obejmować ubezpieczeniem od ognia.

Przy ubezpieczeniu wartości pieniężnych istnieją też inne systemy ubezpieczania, gdzie podawanie oddzielnych sum ubezpieczenia nie jest konieczne.

2. Suma ubezpieczenia (a właściwie limit odpowiedzialności ubezpieczyciela) w ubezpieczeniu business interruption jest tylko pochodną tzw. okresu odszkodowawczego. Okres odszkodowawczy jest to maksymalny okres w jakim ubezpieczyciel pokrywa szkody organizacji związane ze skutkami zdarzenia losowego. Okres ten - zależnie od specyfiki prowadzonej działalności - może się wahać od kilku miesięcy, aż do kilku lat. Suma ubezpieczenia - w pewnym uproszczeniu - powinna odpowiadać wtedy przewidywanemu zyskowi netto (powiększonego o koszty stałe) w takim okresie.
3. Sumy ubezpieczenia przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej deliktowej powinna być ustalana indywidualnie na podstawie analizy możliwej wielkości oraz możliwej kumulacji roszczeń.
4. Podobnie jak przy ubezpieczeniu deliktowym tak i przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej kontraktowej sumy ubezpieczenia powinny być wyznaczane indywidualnie. Zawsze jednak konieczna będzie analiza wielkości poszczególnych kontraktów oraz możliwości kumulacji szkód w tym zakresie.
5. Suma ubezpieczenia pracownika powinna być wyznaczana podobnie do jak przy ubezpieczeniu utraty zysku, tj. w oparciu o ocenę strat, na jakie narażona jest organizacja w wypadku śmierci lub czasowej niezdolności do pracy danej osoby. W tym kontekście ubezpieczeniu powinni podlegać pracownicy o kluczowym znaczeniu dla działań organizacji, dla których szybkie znalezienie zastępcy jest trudne lub bardzo kosztowne: wybitni specjaliści, czołowi managerowie. Jasne jest też, że uposażonym w tym ubezpieczeniu powinna być organizacja.

Podsumowanie

Możliwość zajścia zdarzeń losowych związanych z działaniami sił przyrody nie może być przez żadną organizację ignorowana. Wynika to przede wszystkim z możliwej bezpośredniej wielkości szkód, które w skrajnych przypadkach mogą być szkodami katastroficznymi (całkowitymi), jak również z wysokością - trudną nawet do oszacowania - ewentualnych szkód pośrednich będących następstwem zajścia zdarzenia podstawowego.

Ze względu na ograniczone możliwości zapobiegania, jak również ograniczania wielkości szkód spowodowanych takimi zdarzeniami losowymi jedyną skuteczną w długim okresie metodą ochrony jest odpowiednie, możliwe pełne ubezpieczenie bezpośrednich i pośrednich ich skutków. Wydaje się też, że waga tego przedsięwzięcia skłania do powierzenia go w kompetentne ręce specjalistów.

Marcin Z. Broda